Brain rot – “thối não” thời đại số: Những điều bạn cần biết và cách phòng tránh

1. “Brain rot” là gì?

“Brain rot”, hay “thối não”, được định nghĩa là "sự sa sút về tinh thần hoặc trí tuệ của một người, đặc biệt được coi là kết quả của việc tiêu thụ quá mức các tài liệu (hiện tại là những nội dung trực tuyến) tầm thường hoặc không có giá trị." Thuật ngữ này cũng được sử dụng để mô tả nguyên nhân và hệ luỵ của việc xem các nội dung có chất lượng kém và giá trị thấp trên các nền tảng xã hội và internet cũng như tác động tiêu cực việc tiêu xúc những nội dung này thường xuyên lên từng cá nhân và xã hội. Nói một cách dễ hiểu, nếu bạn đang dành hàng giờ mỗi ngày để lướt các trang mạng xã hội một cách vô thức, tiêu thụ những nội dung không có giá trị thì đó là biểu hiện cho thấy bạn đang mắc chứng "brain rot".

Vào năm 2024, NXB Đại học Oxford đã chính thức chọn “brain rot” là từ của năm, sau khi đã vượt qua 5 đề cử khác bao gồm “demure”, “dynamic pricing” , “lore”, “romantasy” và “slop” trong cuộc bình chọn công khai với hơn 37,000 người tham gia, có tần suất sử dụng tăng 230% trong khoảng thời gian từ năm 2023 đến năm 2024. Ban đầu được sử dụng trên nền tảng truyền thông xã hội—đặc biệt là trên TikTok trong cộng đồng Gen Z và Gen Alpha—'brain rot' hiện đang được sử dụng rộng rãi hơn, chẳng hạn như trong báo chí chính thống, trong bối cảnh xã hội lo ngại về tác động tiêu cực của việc tiêu thụ quá nhiều nội dung trực tuyến. 

Bản thân “thối não” không phải là thuật ngữ y khoa mà là cách diễn đạt hàng ngày mô tả sự suy giảm nhận thức do lạm dụng phương tiện truyền thông kỹ thuật số, chủ yếu là nền tảng mạng xã hội. Nó cho thấy sự suy giảm về khả năng tập trung, trí nhớ, tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Thuật ngữ này thường thể hiện mối quan tâm về cách mạng xã hội có thể khiến chúng ta kém thông minh hơn hoặc làm giảm khả năng tinh thần của chúng ta.

2. Đằng sau những tác động của “brain rot”

Mặc dù “ thối não” không phải là một tình trạng y khoa, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng quá nhiều phương tiện truyền thông xã hội có thể gây ra nhiều tác động khác nhau lên não. Ví dụ, nghiên cứu chỉ ra rằng việc sử dụng nhiều phương tiện truyền thông xã hội có thể dẫn đến những thay đổi trong cấu trúc não, đặc biệt là ở những vùng liên quan đến xử lý cảm xúc và ra quyết định. Hơn nữa, việc tiếp nhận các nội dung và thông tin số liên tục có thể dẫn đến tình trạng quá tải nhận thức, làm suy yếu khả năng tập trung và xử lý thông tin hiệu quả của chúng ta. Các nhà khoa học thần kinh đã phát hiện ra rằng tình trạng quá tải này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng nhận thức và có khả năng dẫn đến giảm khả năng tập trung,trí nhớ kém, hiệu quả công việc giảm. Ngoài ra việc sử dụng mạng xã hội có thể khiến não bộ tiết ra hoocmôn dopamine tạo cảm giác gây nghiện như cờ bạc hay trò chơi điện tử, khiến cho các hậu quả của “thối não” trở nên trầm trọng hơn.

Tác động của mạng xã hội đến sức khỏe tâm thần là một khía cạnh quan trọng khác của cuộc thảo luận về não thối. Các nghiên cứu đã liên kết việc sử dụng mạng xã hội quá mức với nguy cơ gia tăng lo lắng, trầm cảm và cô đơn. Những hình ảnh được chọn và lý tưởng hóa mà người dùng thường thấy trên các nền tảng này cũng có thể dẫn đến cảm giác bất lực và lòng tự trọng thấp, làm trầm trọng thêm các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Hơn nữa, “nỗi sợ bị bỏ lỡ” (FOMO) có thể khiến mọi người liên tục kiểm tra nguồn cấp dữ liệu mạng xã hội, làm gián đoạn khả năng tham gia vào các hoạt động và tương tác có ý nghĩa trong cuộc sống thực, có khả năng dẫn đến cô lập với xã hội.

3. Làm thế nào để không bị thối não?

Có thể nói, khái niệm về sự thối não nhấn mạnh nhu cầu đánh giá nghiêm túc thói quen sử dụng mạng xã hội của chúng ta. Mặc dù các nền tảng này có thể mang lại những lợi ích đáng kể, chẳng hạn như duy trì kết nối với bạn bè và gia đình, nhưng chúng cũng có thể dẫn đến những kết quả bất lợi nếu không được sử dụng một cách có ý thức. Do đó, việc phát triển thói quen sử dụng mạng xã hội lành mạnh để giảm thiểu những rủi ro này là rất quan trọng.

• Đặt giới hạn thời gian: Phân bổ thời gian cụ thể để sử dụng mạng xã hội hợp lí nhất có thể, ngăn chặn việc dành thời gian quá mức và giúp duy trì sự cân bằng lành mạnh với các hoạt động khác.
• Quản lý nguồn cấp dữ liệu của bạn: Theo dõi các những nội dung mang chủ đề tích cực và lành mạnh, giúp nâng cao sức khỏe tinh thần thay vì gây căng thẳng hoặc cảm giác bất lực có thể cải thiện đáng kể trải nghiệm mạng xã hội của bạn.
• Sử dụng mạng xã hội một cách có ý thức: Tương tác với nội dung có ý nghĩa và bổ ích thay vì chỉ lướt qua các nguồn cấp dữ liệu một cách thụ động hay tìm kiếm những thông tin mang tính chất vô thưởng vô phạt.
• Giảm tần suất sử dụng mạng xã hội cho việc giải trí: Từ bỏ hoàn toàn sử dụng các nền tảng trực tuyến làm điều rất khó đối với thời điểm hiện tại bởi nhiều khi chúng có tác động trực tiếp lên chính công việc của bạn. Thay vào đó, ta có thể giảm bớt chúng, thay việc giải trí bằng việc lướt Tik Tok hay Reels, ta có thể đi ra ngoài xung quanh, tập luyện thể dục thể thao, hay đơn giản là ngồi nhà đọc sách, nghe nhạc cổ điển,...
• Có thái độ phản biện đối với thông tin: Khi sử dụng các nền tảng mạng xã hội, vẫn sẽ có trường hợp ta gặp phải các thông tin giả, không đúng sự thật , vậy nên việc xác minh sự thật trước khi chấp nhận chúng là sự thật là điều cần thiết, thúc đẩy khả năng suy nghĩ, tò mò, tư duy phản biện."Brain rot" không còn là khái niệm xa lạ trong thời đại số. Nhưng bạn hoàn toàn có thể phòng tránh bằng cách sử dụng công nghệ có ý thức, rèn luyện sự tập trung và dành thời gian kết nối với chính mình. Hãy chọn sống tỉnh táo – vì một tâm trí khỏe mạnh giữa thế giới đầy xao nhãng.