60% học sinh từng bị bắt nạt: Báo động đỏ từ thực tiễn trường học Việt Nam

Đặc biệt, trong 904 ca tham vấn tại 5 trường học ở Hà Nội năm học 2024–2025, chúng tôi ghi nhận có khoảng 60% học sinh chia sẻ từng trải nghiệm bị bắt nạt. Điều này cho thấy vấn đề nghiêm trọng hơn nhiều so với những gì con số 699 phản ánh.

Gần đây xuất hiện nhiều vụ học sinh hành hung, làm nhục bạn học, thậm chí gây tử vong. Đây là những hành vi có tính chất hung tính và phi đạo đức, bắt nguồn từ nhận thức lệch chuẩn, sự tôn sùng cái tôi và thiếu hiểu biết về pháp luật.

Để hiểu rõ mức độ nghiêm trọng của mỗi vụ việc, cần phân biệt giữa bạo lực học đường và bắt nạt học đường.
Bạo lực học đường thường phát sinh từ mâu thuẫn, hiểu lầm, hoặc tức giận nhất thời, có thể xảy ra giữa học sinh với học sinh, học sinh với giáo viên, hoặc phụ huynh với nhà trường.
Trong khi đó, bắt nạt học đường có tính dai dẳng, lặp lại và có chủ ý làm nhục hoặc hạ thấp người khác, thường giữa những học sinh có vị thế quyền lực khác nhau.
Việc phân biệt rõ hai dạng hành vi này giúp chúng ta có hướng can thiệp và xử lý phù hợp, vừa mang tính giáo dục vừa mang tính răn đe.

Nguyên nhân cốt lõi của bạo lực học đường nằm ở khủng hoảng hệ giá trị – khi các em không còn nhận biết rõ điều gì là đúng, là sai, là đáng trân trọng.
Đặc biệt ở lứa tuổi vị thành niên – giai đoạn các em đang hình thành nhân cách và mong muốn khẳng định bản thân – việc tiếp xúc quá dễ dàng với dòng thông tin “nhiễu” khiến các em bị ảnh hưởng bởi những giá trị sai lệch như: tôn sùng quyền lực, địa vị, tiền bạc, hay nổi tiếng bằng scandal. Trong khi đó, khả năng chọn lọc và kiểm chứng thông tin của các em còn non nớt, dẫn đến hành vi sai lệch và xung đột trong ứng xử.

Những vụ việc bạo lực học đường có thể coi là biểu hiện của khủng hoảng văn hóa ứng xử trong giới trẻ. Đây không chỉ là hành vi gây tổn thương thể chất hay tinh thần, mà còn phản ánh sự bế tắc trong đời sống cảm xúc của giới trẻ.
Các em đang vùng vẫy trong những hỗn độn cảm xúc, nhưng lại thiếu công cụ để nhận diện và hóa giải chúng. Nhiều em bất lực trước mâu thuẫn, áp lực và căng thẳng, dẫn đến phản ứng cực đoan. Ở góc độ tâm lý, đây là dấu hiệu của sự mất cân bằng nội tâm và khủng hoảng giá trị bản thân.

Vậy học sinh cần được trang bị kỹ năng gì để biết cách giải quyết mâu thuẫn và tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần?
Trước hết, cần hiểu rằng mâu thuẫn là điều bình thường trong cuộc sống học đường. Điều quan trọng là cách chúng ta đối diện và xử lý nó.
Cả bạo lực và bắt nạt học đường đều bắt nguồn từ đánh giá chủ quan và tổn thương trong cái tôi của cá nhân. Vì vậy, trước khi nói đến kỹ năng can thiệp, học sinh cần được trang bị kỹ năng tự nhận thức và quản lý cảm xúc – đây là nền tảng của mọi kỹ năng xã hội khác.
Khi hiểu rõ cảm xúc của mình, các em sẽ biết cách bày tỏ phù hợp, biết khi nào cần tìm sự giúp đỡ, và có khả năng giải quyết mâu thuẫn một cách tích cực hơn.

Giải pháp

Bạo lực học đường không chỉ là vấn đề của riêng ngành giáo dục, mà là vấn đề xã hội tổng thể, nên giải pháp để giảm thiểu vấn nạn bạo lực học đường cũng cần mang tính hệ thống.
Chúng ta cần tập trung vào ba nhóm chính:
1. Nhà trường
Trang bị cho giáo viên kiến thức và kỹ năng nhận diện bạo lực, bắt nạt học đường, cũng như cách can thiệp tích cực.
Tăng cường giáo dục kỹ năng cảm xúc – xã hội cho học sinh: tự nhận thức, quản lý cảm xúc, giao tiếp hiệu quả, giải quyết mâu thuẫn.
Xây dựng môi trường học đường an toàn – thân thiện – bình đẳng dựa trên các giá trị: trung thực, trách nhiệm, tôn trọng, yêu thương.
Thiết lập và duy trì phòng tham vấn tâm lý học đường để học sinh có nơi chia sẻ, giải tỏa và được định hướng đúng cách.
2. Gia đình
Cha mẹ cần được tập huấn về kỷ luật tích cực, kỹ năng lắng nghe và quản lý cảm xúc, thay vì quát mắng hay trừng phạt con.
Hướng dẫn con tự giải quyết vấn đề, nuôi dưỡng lòng tự trọng, tinh thần trách nhiệm và sự yêu thương.
3. Xã hội
Truyền thông cần định hướng giá trị tích cực, tôn vinh lối sống đẹp, tri thức và lòng nhân ái.
Nhà nước cần quản lý và xử lý nghiêm các hành vi phát tán nội dung bạo lực, đồng thời thiết lập mạng lưới hỗ trợ pháp lý và tâm lý cho nạn nhân.
Cần có cơ chế cho phép trường học sử dụng ngân sách cho hoạt động phòng ngừa và tham vấn tâm lý học sinh một cách thiết thực, lâu dài.