Làm thế nào để có thể thực sự lắng nghe thân chủ?

Lắng nghe thực sự trong tham vấn vốn không chỉ đơn thuần là nghe được thông tin người khác nói. Lắng nghe là một quá trình, một kỹ năng tham vấn mà bất kỳ nhà tham vấn nào cũng cần có và luôn trau dồi bản thân. Bình thường, lắng nghe với mình có vẻ dễ dàng, mình nghĩ thế. Mình thấy bản thân không chỉ có khả năng lắng nghe, đủ kiên nhẫn để nghe mà mình còn thực sự mong muốn được lắng nghe người khác. Mình lắng nghe quả thực cũng vì có phần tò mò, muốn tìm hiểu về một con người mới, nhưng điều thôi thúc mình hơn cả là nghe để hiểu. Mình muốn hiểu về những gì diễn ra bên trong một con người, được thể hiện ra bên ngoài qua lời nói, hành vi và các cách thức họ tương tác với thế giới. Mình muốn được nghe để cảm nhận thật đa dạng những cung bậc cảm xúc, những góc khuất ẩn giấu, những suy tư trăn trở, những nỗi niềm của một con người. Mình muốn được nghe để hiểu vì sao một người lại có nét nhân cách như vậy, hoàn cảnh sống đã tác động đến họ ra sao, điều gì làm thay đổi và thúc đẩy hành vi của họ,… Mình nghĩ rằng: với mỗi cá nhân, điều họ đã làm trong quá khứ để chống đỡ, giải quyết các vấn đề làm họ đau khổ, khó khăn chính là những gì tốt nhất mà họ có thể làm được ở thời điểm đó, bởi trong hoàn cảnh của họ, thực sự không còn cách thích ứng nào phù hợp hơn.

Ban đầu, lắng nghe với mình khá là bản năng, nhưng kỹ thuật lắng nghe thì thực sự phải được học hành bài bản, trải nghiệm, thử và sửa sai. Quay trở lại với câu hỏi: “Làm sao để có thể thực sự lắng nghe thân chủ?” Mình nhận ra bản thân vẫn hay rơi vào trường hợp mà từ khi mới tìm hiểu và thực hành tham vấn, mình đã luôn lo lắng bản thân sẽ mắc phải. Mình gặp hai vấn đề về sự lắng nghe và giới hạn thời gian trong quá trình tham vấn. Mình không ít lần ở trong trạng thái: “Có nên ngắt lời thân chủ để chuyển tiếp sang một khía cạnh khác hay nên tiếp tục cố gắng lắng nghe?” Bởi vì một khi mình đã nghĩ đến việc ngắt lời, chứng tỏ mình đã cảm thấy có gì đó không ổn trong câu chuyện của thân chủ. Có thể là mình đã đặt cảm xúc của mình vào đó, để rồi đã có sự đánh giá chủ quan từ phía bản thân lên thân chủ. Sự phản ứng của thân chủ trong hoàn cảnh đó lại xung đột với trải nghiệm và nét tính cách của mình. Hiểu đơn giản là mình đã cảm thấy khó chịu, không hài lòng với cách làm của thân chủ, nếu là mình thì mình sẽ khác. Cũng có thể là bởi thời gian không còn nhiều hoặc đã quá thời lượng của một buổi tham vấn, mình đã thấy mệt, không còn đủ tỉnh táo và nhạy bén để tiếp tục tham vấn. Tuy nhiên, dừng mạch câu chuyện lại có vẻ mâu thuẫn với việc mình cố gắng điều chỉnh bản thân để tiếp tục lắng nghe những lời thân chủ giãi bày. Nếu duy trì lắng nghe trong tình huống đó, mình lại thấy bản thân không chân thật với cảm xúc của chính mình, không đủ thấu cảm và thật khó mà chấp nhận thân chủ vô điều kiện.

Quả thực trong khoảnh khắc ấy, mình đã không còn lắng nghe một cách đúng nghĩa, thậm chí đã bỏ lỡ vài chi tiết do bản thân chưa thể ra quyết định. Khi mình vẫn đang loay hoay giữa hai lựa chọn thì có lẽ thân chủ đã đủ nhạy cảm để nhận ra thời điểm đó họ không thực sự được chấp nhận. Mà một khi họ đã cảm thấy thiếu đi sự chấp nhận và thấu hiểu, họ sẽ thu mình và ngừng chia sẻ. Cuối cùng, lựa chọn của mình thường là tiếp tục lắng nghe. Mình đã phải rất nhanh chóng điều chỉnh lại tâm trí, gạt bỏ sự phán xét và cảm xúc chủ quan của mình để quay trở lại, tập trung hoàn toàn vào thân chủ. Những lần đầu với mình thật không dễ dàng, đây là vấn đề nảy sinh từ bên trong nên mình không muốn bất kỳ biểu hiện bên ngoài nào của mình khiến thân chủ phải cảm thấy khó xử, rối ren và mệt mỏi thêm. Khi cảm thấy có thể tạm thời dừng mạch câu chuyện lại, mình đã hẹn thân chủ ở buổi tham vấn tiếp theo. Mình cần một đoạn thời gian để tĩnh lại, ngẫm nghĩ và đánh giá cả quá trình, cũng như nhìn nhận lại chính mình về nhiều mặt.

Sau mỗi buổi tham vấn, mình cảm thấy đã có rất nhiều biến chuyển, tiếp cận thêm sự đa dạng từ các thân chủ, cách mình quan sát thế giới qua góc nhìn của người khác, những chiêm nghiệm nho nhỏ bản thân gom góp được làm tài sản riêng.

HN 04/2021

Thủy Tiên – GVCV01